اخبار صنعت-گلاره دریایی: بریکس نام گروهی از کشورها به رهبری قدرت های اقتصادی نوظهور است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشورهای عضو یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده است. مشابه همه پیمان ها و ائتلاف های اقتصادی، بریکس نیز واجد سیاست های خاص خود در حوزه تجارت، سرمایه گذاری، شرکت های خرد، کوچک و متوسط، تأمین مالی، تغییرات اقلیمی، انرژی، توسعه زیرساخت، امنیت غذایی و در نهایت توسعه انسانی است. سؤال پژوهش حاضر آن است که بریکس به دنبال ساخت چه نظم جدیدی در جهان است؟ برای فهم این موضوع باید در قدم نخست، سیاست های این گروه را مورد بررسی قرار داد. به نظر می رسد در کوتاه مدت، این سازوکار به دنبال تغییر نرم در سازوکارهای جهانی و در بلندمدت به دنبال ایجاد تغییرات جدی و جدید در نظم بین المللی است. در حال حاضر، جمهوری اسلامی ایران عضو این سازوکار نیست ولی از اعضای دعوت شده به نشست سال 2022 این گروه بوده است؛ همچنین در اجلاس اخیر بریکس پلاس در تاریخ 25 ژوئن 2022 (4 تیر 1401) سخنگوی وزارت خارجه روسیه تأیید کرد که دو کشور ایران و آرژانتین درخواست خود را برای پیوستن به این گروه ارائه کرده اند. 

بررسی محتوای سیاست های این گروه نشان می دهد که پیوستن به آن، واجد مضار و منافع خاصی است؛ ازیک طرف پذیرش و ورود به چارچوب بریکس به معنای پذیرش برخی الزامات کلان است که جمهوری اسلامی ایران به دلایل مختلف تاکنون رویکردی غیرهم جهت در قبال آنها اتخاذ کرده است؛ ترتیبات عدیده ای که از جمله مهم ترین آنها می توان به سازوکار تجارت آزاد و برخی موارد مانند سند توسعه پایدار 2030 در موضوعات اجتماعی اشاره کرد؛ البته در قبال سند 2030 موضع جمهوری اسلامی ایران کاملا مشخص و غیرقابل تغییر است؛ از طرف دیگر با توجه به تغییرات عمده در جغرافیای سیاسی و جغرافیای اقتصادی جهان، طراحی راهبرد تجارت ترجیحی با بعضی کشورها که از منظر راهبردی ارتباط با آنها موضوعیت دارد امری مهم و قابل بررسی است و از این منظر، کنش در قالب سازوکار بریکس در راستای طراحی راهبرد تجارت ترجیحی قابل توصیه است. نکته دیگر آن که صِرف عضویت ایران در این ائتلاف نمی تواند منجر به تحقق منافع اقتصادی برای کشورمان شود بلکه باید از ظرفیت این گروه برای افزایش همکاری های اقتصادی بهره برد.

گسترش گروه بریکس و بررسی درخواست عضویت ایران و عربستان در سال ۲۰۲۳

«آنیل سوکلال»، نماینده آفریقای جنوبی که ریاست کنونی گروه بریکس را عهده دار است، می‌گوید که پیشنهاد گسترش این گروه، یکی از نقاط تمرکز اصلی این بلوک در سال جاری است.

بلومبرگ در مقاله خود به بحث گسترش گروه «بریکس» پرداخته و بیان می‌کند که به گفته نماینده آفریقای جنوبی در بریکس، این گروه در خصوص پذیرش اعضای جدید تصمیم‌گیری می‌کند: «گروه کشورهای بریکس (برزیل، روسیه، هندوستان، چین، آفریقای جنوبی) در نظر دارد که در سال 2023 درباره پذیرش یا عدم پذیرش اعضای تازه و اینکه این کشورها باید چه شاخص‌ها و ملاک‌هایی داشته باشند، تصمیم بگیرد. ایران و عربستان کشورهایی‌اند که رسما خواهان پیوستن به این گروه هستند.»

در این مقاله بیان می‌شود که چین از گسترش اعضا سود برده چرا که دومین اقتصاد جهان تلاش می‌کند مجموعه سیاسی‌ای را برپا سازد که در سازمان ملل، صندوق بین المللی پول، بانک جهانی و دیگر نهادهای بین المللی، با سلطه کشورهای توسعه یافته مقابله نماید.

بلومبرگ ادامه می‌دهد: «چین سال گذشته که ریاست بریکس را برعهده داشت، بحث گسترش این گروه را پیش کشید و این نگرانی را در میان دیگر اعضا به وجود آورد که جایگاه و نفوذ آنان کمرنگ خواهد شد، به ویژه اگر متحدان نزدیک پکن پذیرفته شوند. تولید ناخالص داخلی چین بیش از دو برابر مجموع دیگر اعضای بریکس است.»

«آنیل سوکلال»، نماینده آفریقای جنوبی که ریاست کنونی بریکس را عهده دار است، می‌گوید که پیشنهاد گسترش بریکس، یکی از نقاط تمرکز اصلی این بلوک در سال جاری است. به گفته او «بیش از ده کشور خواهان پیوستن به گروه هستند و ما در مسیر عضویت یک گروه دیگر از کشورها، بسیار جلو رفته‌ایم.»

به گفته بلومبرگ، تجدید جایگاه بریکس در شرایطی جریان دارد که کشورهای توسعه یافته اروپا و شمال آمریکا، خواهان تقویت اتحادهای خود از طریق شکل دادن به بلوک‌های جدید و امضای پیمان‌های تجاری و امنیتی هستند تا در برابر سلطه فزاینده و تهاجمی پکن بایستند.

گروه کوآد (QUAD) که اتحادی میان آمریکا، ژاپن، هندوستان و استرالیاست، از زمان احیای آن در سال 2017، اهمیت زیادی یافته است. این گروه تقریبا به مدت یک دهه غیرفعال مانده بود. در سال 2021 هم استرالیا، انگلستان و آمریکا وارد یک اتحاد امنیتی به نامه «آوکوس» (AUKUS) شدند.

این مقاله با اشاره به جمعیت قابل توجه بریکس که 42 درصد جمعیت جهان را شامل می‌شود، بیان می‌کند که بر اساس گزارش یک موسسه مطالعات امنیتی مستقر در پرتوریا، این گروه تنها 15 درصد از حق رای در بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول برخوارد هستند.

بلومبرگ می‌نویسد: گروه بریکس در سال 2009 شکل گرفت و آفریقای جنوبی هم در سال 2010 به این گروه پیوست. از آن زمان، این کشور تلاش کرده روابط تجاری نزدیکتری را از گذر توافقنامه‌هایی میان بانک‌های توسعه اعضا، توافق‌های سوآپ ارز و انجام تجارت با ارزهای محلی با هدف کاهش تکیه بر دلار، به پیش برد.

بلومبرگ تاکید می‌کند که پنج عضو بریکس، «بانک توسعه نوین» را در سال 2014 بنیان گذاشتند که قرار است وزنه‌ای در برابر صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی باشد و بنگلادش و امارات متحده عربی هم در سال 2021 به این بانک پیوستند. انتظار می‌رود که مصر و اروگوئه هم به زودی به این نهاد مالی بپیوندند.

دیگر کشورهایی که علاقمندی خود به عضویت در بریکس را اعلام کرده‌اند، شامل آرژانتین، امارات، الجزایر، مصر، بحرین و اندونزی می‌شوند.

بلومبرگ بیان می‌کند، دو کارشناسی که با دیدگاه برزیل آشنایی دارند، می‌گویند در حالی که این کشور با گسترش اصولی بریکس موافق است، هنوز در حال ارزیابی موضع خود است و این نگرانی را دارد که وزنه جغرافیایی این گروه به سوی آسیا سنگینی کند. بنابراین خواهان پیوستن کشورهای آمریکای لاتین است.

یک منبع دیگر می گوید هندوستان نمی‌خواهد که کشورهای متقاضی بر پایه توصیه اعضای کنونی پذیرفته شوند و به جای آن خواهان تدوین فرایندی است که کشورها پس از تحقق شرایط و شاخص‌هایی خاص، پذیرفته شوند.

قرار است پیامدهای گسترش بریکس که مورد حمایت آفریقای جنوبی است، در سلسله نشست هایی به بحث گذاشته شود که پیش از اجلاس سران در ماه اوت 2023 برگزار می‌شود.

وزرای خارجه بریکس در آفریقای جنوبی گرد هم می‌آیند

خانم نالدی پاندور وزیر خارجه آفریقای جنوبی به عنوان میزبان نشست وزرای امور خارجه و روابط بین الملل بریکس از ۱۵ وزیر خارجه برای شرکت در نشست «دوستان بریکس» دعوت کرده و امیدوار است که این نشست میان مدت فرصتی برای وزرای خارجه بریکس فراهم کند تا در مورد تحولات منطقه ای و جهانی فکر کنند.

در همین راستا، سال گذشته رئیس جمهور چین به عنوان رئیس دوره ای بریکس از آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی برای شرکت و سخنرانی در اجلاس سران بریکس دعوت کرد و در ادامه آن در گفت و گوهای دوجانبه ای که در یکسال گذشته بین رئیس جمهور ایران صورت گرفت، بر حمایت از کشورهایی چون روسیه و چین برای عضویت ایران تاکید شد؛ در این ارتباط سخنگوی وزارت امور خارجه چین تابستان سال گذشته و پس از درخواست ایران و آرژانتین برای پیوستن به «بریکس» گفت که پکن با شرکایش در این گروه برای پیشبرد الحاق اعضای جدید همکاری خواهد کرد.

نشست وزرای خارجه عضو بریکس در حالی از یکم ژوئن - ۱۱ خرداد - در شهر کیپ تاون آفریقای جنوبی برگزار می‌شود که وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز به این نشست دعوت شده است.

روند عضویت ایران در گروه بریکس در چه مرحله‌ای است؟

در این ارتباط مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه گفت: آفریقای جنوبی از وزیرخارجه ایران برای شرکت در اجلاس بریکس دعوت کرده و ملاقات های جانبی ما با کشورهای حاضر در آن اجلاس می‌تواند فرصت خوبی برای توسعه همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی باشد.وی در خصوص روند عضویت ایران در «گروه بریکس»، اظهارداشت: هنوز کشورهای عضو بریکس معیارهای خود را برای اعضای جدید مشخص نکرده‌اند و در حال نوشتن این معیارها هستند.

وی گفت: اما با معیارها و توانایی‌هایی که ما داریم به راحتی می‌توانیم خودمان را با معیارهای آنها تطبیق دهیم.

معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه افزود: همچنین ما می‌توانیم با روسیه، چین، برزیل و آفریقای جنوبی معاملات خود را بدون دلار و با ارزهای ملی انجام دهیم.

وی با اشاره به این مطلب که با عضویت در این گروه می‌توانیم از طریق آفریقای جنوبی تجارت خود را در آفریقا انجام دهیم و عین این موضوع را هم برزیل در آمریکای جنوبی می‌تواند برای ما داشته باشد، افزود: در این مناطق فضا برای صدور خدمات فنی مهندسی ما باز است، چه در هند، چه در روسیه، چه در آفریقای جنوبی و چه در برزیل در بخش های مختلف انرژی، نیروگاه، ساختمان سازی و جاده سازی توانایی های بالایی داریم.معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه افزود: اگر ما در بریکس عضویت داشته باشیم می توانیم در بخش های دارو، تجهیزات پزشکی و در نانو به راحتی با این کشورها همکاری داشته باشیم و توسعه صادرات محصولات دانش بنیان را شاهد باشیم.

صفری گفت: کشورهای عضو بریکس موسسات مالی را برای وام دادن و تسهیلات به اعضای خود ایجاد کرده اند که میتواند این موضوع هم برای ما پتانسیلی به حساب آید که با استفاده از این تسهیلات، در جهت اجرایی کردن پروژه‌هایمان در داخل کشور و سایر کشورها اقدام کنیم.

وی خاطرنشان کرد: آفریقای جنوبی از وزیر امور خارجه ایران برای شرکت در اجلاس بریکس دعوت کرده و شرکت در این اجلاس بسیار مهم است؛ ملاقات های جانبی در جهت بیان مواضع و شرایط ما با روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی از یکطرف و با سایر کشورهایی که به عنوان عضو ناظر برای شرکت در این اجلاس آمدند، میتواند فرصت خوبی برای توسعه همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی باشد.