صنعت پتروشیمی در مسیر دور زدن خام فروشی

طبق برآوردهای صورت گرفته درآمد ارزی پتروشیمی ایران تا سال آینده به رقم بی‌سابقه 25 میلیارد دلار می رسد که این مقدار درآمدزایی از صنعت پتروشیمی مصداق دوری از خام‌فروشی است، علاوه بر این تولیدات صنعت پتروشیمی با هدف ممانعت از آینده‌فروشی و خام‌فروشی، طی جهش‌های دوم و سوم به مقدار 100 میلیون تن می‌رسد، رقم 25 میلیارد دلار یادشده نیز در پنج سال آینده، به 34 میلیارد دلار خواهد رسید.در سال 1398 حجم معاملات محصولات پتروشیمی بورس کالا در حدود 4.6 میلیون و با ارزش تقریباً 43 هزار میلیارد تومان بود. طبق گزارش‌های موجود ارزش این تالار در مقایسه با سال 1397 با رشدی 38 درصدی همراه شد. این رشد در سال جاری نیز ادامه داشت.

بر اساس سخنان بهزاد محمدی - مدیرعامل شرکت صنایع ملی پتروشیمی، در اردیبهشت سال 1399 محصولات پتروشیمی در بورس کالا نسبت به مدت مشابه با 11 درصد افزایش معاملات همراه بوده است. عموم این ارقام را باید دال بر فاصله گرفتن از خام‌فروشی دانست، زیرا به گفته محمدی، با افزایش طرح‌ها در سال 1400 میزان مصرف منابع نفت و گاز به 1.5 میلیون بشکه نفت خام در روز می‌رسد و به این ترتیب فرآیند گذار از خام‌فروشی به شکل واقعی در حال انجام است.

هرچند مدیریت صنعت بزرگ پتروشیمی از همان ابتدای دولت روحانی به سمت و سویی بود که از خام‌فروشی جلوگیری شود، اما باید اذعان کرد که تحریم‌ها نیز در این زمینه و سوق دادن اقتصاد ایران برای جدایی از خام‌فروشی بی‌تأثیر نبود، با این وجود رئیس‌جمهوری بارها تاکید کرده که هم در پتروشیمی و هم در فولاد، ما از خام‌فروشی جدا شدیم و وارد مرحله ارزش افزوده و زنجیره‌های بعدی شده‌ایم.

نگاهی به آمار رسمی کشور نیز مؤید همین موضوع است، زیرا پایان امسال نسبت به سال 1392، مقدار تولید محصولات پتروشیمی سراسر کشور افزایشی دو برابری خواهد داشت، البته در بعضی از استان‌ها که دارای واحدهای پتروشیمی هستند، این مقدار بیشتر است. برای نمونه در استان آذربایجان غربی، تولید محصولات پتروشیمی تا اوایل شهریور امسال رشدی 3.5 برابری را تجربه کرده است.

اجرای طرح‌های جدید پتروشیمی که تولید 50 میلیون تنی ایران را به ترتیب به 100 و سپس به 130 میلیون تن می‌رساند، به‌عنوان جهش‌های دوم و سوم صنعت پتروشیمی، آن‌قدر اهمیت داشت که حتی رهبر انقلاب نیز چندی پیش در سخنانشان به این موضوع پرداختند و آن را رویدادی مهم توصیف کردند. چنین موضوعی نشانه اهمیت شتاب توسعه صنعت پتروشیمی در ایران است که نه‌تنها نقش صنعت پتروشیمی ایران را در جامه عمل پوشاندن به هدف تقویت فروش فرآورده و محصول در کنار فروش نفت خام نشان می‌دهد، بلکه آینده‌ای امیدبخش‌تر برای تقویت درآمدهای ارزی کشور از طریق مهم‌ترین محور جذب درآمدهای ارزی یعنی پتروشیمی نوید می‌دهد.

 

تراز دریاچه ارومیه به 1271 متر و 

24 سانتی‌متر رسید

رییس دفتر استان‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: تراز دریاچه ارومیه، در حال حاضر یک‌هزار و 271 متر و 24 سانتی‌متر بوده که نسبت به 10 روز گذشته نزدیک به 2 سانتی‌متر افزایش یافته است.فرهاد سرخوش با اعلام اینکه وسعت آب دریاچه ارومیه هم‌اکنون به 2 هزار و 750 کیلومتر مربع رسیده است، اظهار داشت: تلاش‌ها برای احیای نگین آبی آذربایجان طبق برنامه همچنان ادامه دارد.وی با اشاره اینکه حجم آب دریاچه ارومیه هم اکنون وضعیت مناسبی دارد و به سه میلیارد و 160 میلیون مترمکعب رسیده، افزود: طی آذرماه شاهد افزایش تراز دریاچه ارومیه خواهیم بود.رییس دفتر استان‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به آغاز کاهش نسبی دمای هوا در منطقه، گفت: از آبان‌ماه شاهد افزایش دوباره تراز دریاچه ارومیه هستیم که با سرازیر شدن حق‌آبه آن این روند شدت خواهد یافت.

سرخوش با اعلام اینکه طرح‌های مهم انتقال آب به دریاچه ارومیه طی سال‌جاری و به تدریج به بهره‌برداری می‌رسد، افزود:  طرح انتقال آب از جنوب آذربایجان‌غربی به دریاچه نیز بهمن ماه امسال افتتاح می‌شود.نمودار تغییرات 30 ساله دریاچه ارومیه بر پایه داده‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد که این دریاچه هنوز با روزهای خوب خود فاصله زیادی دارد و افزایش بارش‌ها و استفاده بهینه از منابع آبی بر اساس سیاست‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌تواند ضمن ادامه روند افزایش تراز آب این دریاچه، به احیای کامل آن بیانجامد.قبل از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه تراز این حوزه آبی بسته سالانه به طور متوسط 40 سانتی‌متر کاهش می‌یافت اما در سایه اقدامات دولت تدبیر و امید، روند خشک شدن آن متوقف شد.هرچند تراز یک‌هزار و 274 متر به عنوان ارتفاع اکولوژیک دریاچه ارومیه اعلام شده ولی این دریاچه در تراز یک‌هزار و 272 متر هم شرایط مطلوب خواهد داشت و بیش از 95 درصد کانون‌های ریزگرد آن رفع خواهد شد.

دریاچه ارومیه در قالب طرح‌های ستاد احیا قرار است ظرف مدت 10 سال /از 1394/ به تراز اکولوژیک خود برسد که حدود یک‌ونیم تا 2 سال از برنامه عقب است؛ این دریاچه از اواسط دهه 1380 شروع به خشک شدن کرد و بنا بر آمار بین‌المللی تا سال 2015 میلادی حدود 80 درصد از مساحت آن خشک شد.

 

به دلیل کاهش بارش‌ها رخ داد؛

کاهش 4 درصدی حجم آب ذخیره‌شده 

در سدهای کشور

حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه99) تا آخر آبان‌ماه به 24 میلیارد و 26 میلیون متر مکعب رسیده که نسبت به مدت مشابه پارسال کاهش 4 درصدی را نشان می‌دهد.بر اساس تازه ترین آمار دفتر مطالعات پایه منابع آب  شرکت مدیریت منابع آب ایران،  پارسال در همین بازه زمانی حجم آب موجود در مخازن سدها 25 میلیارد و 36میلیون متر مکعب بوده است.کل ورودی آب به مخازن سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری تا پایان آبان نیز به رقم 3 میلیارد و 3میلیون متر مکعب رسید.پارسال و در همین بازه زمانی کل ورودی سدها 3 میلیارد و  94 میلیون متر مکعب بود که نشان از کاهشی23 درصدی دارد.میزان خروجی آب از سدها نیز از ابتدای سال آبی جاری تا آخر آبان در حالی به رقم پنج میلیارد و 94 میلیون متر مکعب رسیده که پارسال در همین بازه زمانی این رقم هفت میلیارد و 27 میلیون متر مکعب بود و اختلاف این دوسال به عدد18 درصد رسیده است.ظرفیت کل سدهای کشور 50 میلیارد و 50 میلیون متر مکعب است و نشان از آن دارد که کاهش بارش ها تاثیرخود را بر حجم آب موجود در مخازن سدها گذاشته است.گرچه چند روز اخیر وضعیت بارشی کشور بهتر شده اما همچنان با کاهش نسبت به پارسال همراه است.بارش های پاییزی در دومین روز آذرماه نه تنها نیمه شمالی و غربی کشور را سیراب و لغزندگی و مه گرفتگی را مهمان جاده ها کرد، بلکه برخی استان های کویری و نیمه خشک نیز از این رحمت الهی بی نصیب نماندند.

تولید محصولات پتروشیمی ایران از ابتدای امسال تا پایان مهرماه، با وجود تحریم‎های آمریکا و شیوع کرونا، بیش از هشت درصد افزایش داشته و به 35 میلیون تن رسیده است.

صنعت پتروشیمی بیشترین ارزش افزوده را در بین سایر صنایع وابسته به نفت و گاز در جهان دارا است. این صنعت از آنجا که مواد خام و اولیه را به محصولاتی پر مصرف و البته گران تبدیل می‌کند، قابلیت این را دارد تا درآمد بیشتری را به کشور وارد کند.

این موضوع بیش از هر زمانی در تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران خودنمایی کرد. صنعت پتروشیمی به دلیل تنوع محصول و تعدد خریداران توانست تا حد زیادی از دام تحریم بگریزد و صادرات خود را ادامه دهد.

این اقدام باعث شد تا بخشی از ارز مورد نیاز کشور از محل صادرات پتروشیمی تامین شود و پتروشیمی‌ها نیز مقام نخست تامین ارز در سامانه نیما را به خود اختصاص دهند.

نکته مهمتر اما این است که صنعت پتروشیمی با وجود تحریم‌های آمریکا و شیوع کرونا نه تنها تولید خود را کاهش نداد بلکه رشد 8 درصدی تولید را در 7 ماهه سال جاری به ثبت رساند.

تا آنجا که از ابتدای سال 99 تا پایان مهرماه، مجتمع‌های پتروشیمی در مجموع 35 میلیون تن محصول پتروشیمی تولید کرده‌اند که بخشی از آن در داخل کشور به عوان خوراک صنایع پایین دست استفاده شده و بخشی نیز صادر شده است.

این اعداد نشان می‌دهد، واحد های پتروشیمی با ظرفیت مطلوبی درحال تولید هستند وبا وجود برخی مشکلات موجود، روند تولید و فروش محصولات مختلف پتروشیمی در شرایط قابل قبولی قرار دارد و با تلاش صنعتگران پتروشیمی کشورمان پیش بینی می شود جهش تولید در سال جاری در صنعت پتروشیمی محقق شود.

صنعت پتروشیمی ایران به عنوان یکی از صنایع مادر از مهم‌ترین ارکان توسعه و موتور محرک بخش‌های گوناگون اقتصاد کشور است.

تکمیل زنجیره تولید، ایجاد تنوع در محصولات ، تامین خوراک صنایع داخلی و همچنین ارتقاء ارزش سبد محصولات تولیدی در این صنعت پیشرو نیز در دستور کار قرار دارد.

با توجه به ظرفیت های موجود و اقدام های در حال انجام، شرایط و زیر ساخت ها برای تحقق جهش تولید در صنعت پتروشیمی فراهم شده است و دراین مسیر افزون بر راه اندازی و بهره برداری از طرح های جدید، با اقدام های انجام شده بهره برداری حداکثری از ظرفیت تولید مجتمع های پتروشیمی موجود در دستور کار قرار دارد.

برنامه جهش دوم صنعت پتروشیمی در سال 97 بر اساس طرح‌هایی که از گذشته آغاز شده بود، مدون شد تا این طرح‌ها تا سال 1400 به بهره‌برداری برسند و ظرفیت تولید در این صنعت تا 100 میلون تن در سال افزایش پیدا کند. 

اما از آنجا که از 27 طرح تعریف شده در جهش دوم صنعت پتروشیمی، 17 طرح در سال 99 به بهره‌برداری می‌رسد، این سال به عنوان سال طلایی صنعت پتروشیمی نام‌گذاری شده است البته با مسایل ناشی از کرونا ممکن است بهره‌برداری از برخی از طرح‌ها به ابتدای سال بعد منتقل شود.

با بهره‌برداری از این 17 طرح،  ظرفیت صنعت پتروشیمی از 66 میلیون تن فعلی به 90 میلیون تن در ابتدای سال آینده افزایش پیدا خواهد کرد.

10 طرح نیز تا پایان سال 1400 به بهره‌برداری می‌رسد تا در مجموع ظرفیت پتروشیمی ایران در پایان این سال به 100 میلیون تن در سال افزایش پیدا کند. همچنین درآمد صنعت که در حال حاضر 15 میلیارد دلار است در انتهای 1400 به 25 میلیارد دلار افزایش می‌یابد.

از سوی دیگر، 28 طرح برای جهش سوم پیش‌بینی شده که کار اجرایی بسیاری از این طرح‌ها آغاز و حتی برخی تا 30 درصد پیشرفت کار دارند. 

 با تحقق طرح‌های جهش سوم تا سال 1404 ظرفیت صنعت پتروشیمی از 100 میلیون تن در پایان سال 1400 به 133 میلیون تن در سال 1404 افزایش پیدا می‌کند و در آمد صنعت نیز از 25 میلیارد دلار بر اساس قیمت‌های پایه سال 95 به 37 میلیارد دلار در سال 1404 افزایش می‌رسد.  

در حال حاضر 333 گرید محصول پلیمری و 40 نوع محصول شیمیایی در صنعت پتروشیمی ایران تولید می‌شود. در جهش دوم پتروشیمی علاوه بر افزایش گریدهای پلیمری، 15 نوع محصول شیمیایی به سبد پتروشیمی ایران اضافه می‌شود.

در جهش سوم نیز عدد 55 نوع محصول شیمیایی به 68 نوع ارتقا پیدا می‌کند و محصولات پلیمری نیز متنوع‌تر خواهد شد.

نکته مهم آن است که افزایش ظرفیت در صنعت پتروشیمی در حالی محقق می‌شود که بیژن زنگنه وزیر نفت همواره از سوی منتقدان به حمایت از خام فروشی در صنعت نفت محکوم شده است.

پروژه مطالعه زمین‌شناسی و ارزیابی مخزنی منابع گاز متان رگه ­زغالی در معدن پروده ناحیه طبس با حمایت معاونت فناوری پژوهشگاه صنعت نفت پایان یافت.زیبا زمانی، مسئول طرح گروه پژوهش زمین‌شناسی نفت پژوهشگاه گفت: این پروژه که جزو نخستین مطالعات منابع گاز زغال‌سنگ در صنعت نفت و گاز در ایران است، با حمایت معاونت فناوری پژوهشگاه صنعت نفت از ابتدای سال 97 آغاز شد و مدت 15 ماه نیز طول کشید و هم‌اکنون جزو پروژه‌های خاتمه‌یافته به شمار می‌آید.وی با تأکید بر اینکه در 50 سال اخیر توجه زیادی به منابع هیدروکربوری نامتعارف در دنیا شده است، افزود: با وجود منابع هیدروکربوری متعارف به‌ویژه گاز در کشور، لازم است توجه به مطالعه، اکتشاف و ارزیابی این منابع در ایران نیز افزایش یابد و امید است با رویکرد جدید و نگاه آینده‌نگرانه‌ای که در دستور کار قرار گرفته، زمینه برای متنوع‌سازی بیشتر سبد انرژی کشور ایجاد شود.مسئول طرح گروه پژوهش زمین‌شناسی نفت پژوهشگاه صنعت نفت اظهار کرد: هرچند مطالعات اکتشافی در زمینه منابع متعارف و غیرمتعارف زمان‌بر است، اما نتایج آن می‌تواند در تسریع روند تولید و بهره‌برداری از منابع، بسیار مؤثر واقع شود.زمانی، پژوهشگاه صنعت نفت را به‌عنوان مرکز اصلی پژوهشی در کل صنعت نفت، گاز و پتروشیمی کشور، پیشتاز در ارزیابی برخی منابع هیدروکربوری دانست و عنوان کرد: با توجه به مطالعات و رایزنی‌های انجام‌شده، ارزیابی دیگر منابع هیدروکربوری متعارف در دستور کار پژوهشگاه قرار گرفته که خوشبختانه در بخش مطالعات شیل‌های گازی و ارزیابی منابع هیدرات گازی فاز 1 و 2، نتایج مثبتی به‌دست آمده و پژوهشگاه صنعت نفت در این زمینه پیشتاز است.

وجود منابع عظیم زغال‌سنگ در معدن پروده

مسئول طرح گروه پژوهش زمین‌شناسی نفت پژوهشگاه صنعت نفت افزود: منطقه طبس و معدن پروده به دلیل وجود عظیم‌ترین منابع زغال‌سنگ و ذخیره غنی گاز نسبت به مناطق دیگر انتخاب شد و مطالعات در قالب مطالعات زمین‌شناسی، ژئوشیمیایی، پتروفیزیکی و مطالعات مخزنی با استفاده از روش‌های مختلف آزمایشگاهی و نرم‌افزارهای موجود انجام گرفت.

زمانی تصریح کرد: با همکاری دانشگاه آخن، 20 درصد آنالیزها در خارج از کشور انجام شد که نتایج خوبی داشت، اما از آنجا که توانایی انجام دیگر تجزیه و تحلیل‌ها در کشور وجود داشت با تکیه بر توان داخلی، آنالیزهای داخلی را نیز به‌طور مناسبی انجام دادیم.

وی با تأکید بر اینکه مطالعات در این منطقه به‌صورت روسطحی و زیرسطحی صورت گرفته است، تصریح کرد: با توجه به نتایج مطالعات، محققان پژوهشگاه توانستند با شناسایی جایگاه زغال‌سنگ در توالی رسوبی این ناحیه، بررسی تغییرات ضخامت و خواص زغال‌سنگ را نشان دهند و از سوی دیگر افزون بر مطالعات آزمایشگاهی و تلفیق آنها با مطالعات روسطحی پارامترهای مؤثر بر ظرفیت ذخیره گاز و تولید زغال‌سنگ را شناسایی کنند.

مسئول طرح گروه پژوهش زمین‌شناسی نفت پژوهشگاه صنعت نفت افزود: افزون بر مطالعه درباره زغال‌سنگ‌ها، ارزیابی توالی میان لایه‌های زغالی نیز در دستور کار قرار گرفت و نتایج حاکی از آن بود که در هر تن زغال‌سنگ به‌طور میانگین 20 تا 25 مترمکعب گاز متان به چشم می‌خورد که حداقل 50 درصد آن قابل تولید است و با حفر چاه قائم و افقی با توجه به سیستم شکستگی‌هایی که در این منطقه وجود دارد، نیاز به تحریک سازند برای تولید گاز وجود نداشته است.

زمانی به نتایج فرعی حاصل از این پروژه نیز اشاره کرد و افزود: لایه‌های میان زغال‌سنگ‌ها از نظر تولید و ذخیره گاز می‌توانند از اهمیت بالایی برخوردار باشند و حداقل به میزان 7 مترمکعب بر تن حاوی گاز باشند، از این رو پیش‌بینی می‌شود در این ناحیه افزون بر اینکه زغال‌سنگ‌ها به‌عنوان منابع نامتعارف گازی، سبب تولید و ذخیره گاز می‌شوند می‌توان در افق‌های بالاتر و همراه شاهد منابع هیدروکربوری متعارف گازی و نامتعارف، مانند شیل‌های گازی و گازهای متراکم نیز بود.

وی به نتایج به‌دست‌آمده از انجام این پروژه اشاره کرد و گفت: خوشبختانه با توجه به نتایج حاصل از انجام این پروژه، پژوهشگاه صنعت نفت توانست با فناوری‌های ارزیابی این نوع منابع به‌صورت تئوری و عملی آشنایی یابد و صنعت می‌تواند از تجربه‌ها و دیدگاه‌های به‌دست آمده به‌خوبی منتفع شود، زیرا با ارزیابی اقتصادی انجام‌شده این پروژه به‌طور کامل اقتصادی بوده و در مدت زمان بسیار محدود سرمایه هزینه‌شده قابل برگشت است و سرانجام می‌تواند کمک کند تا جایگاه ایران از نظر دارا بودن منابع هیدروکربوری به‌ویژه گاز افزایش یابد و رتبه جهانی خود را حفظ کند.